باشگاه شطرنج فرزین

مقدمه  مترجم 

بدون شک تجهيز سخت افزاري و نرم افزاري بازيکنان و مربيان شطرنج از شروط لازم براي رسيدن شطرنج کشورمان به قله هاي موفقيت مي باشد . کتاب هاي مورد تاييد و مطابق با استاندارد از جمله تجهيزات نرم افزاري  لازم براي بازيکنان کشور و بخصوص بازيکنان رده هاي پايه  مي باشد . به نظر اين جانب که 30 سال را در عرصه شطرنج گذارنده ام يکي از کاستي ها ، کتب  تاليفي و يا ترجمه شده در خصوص « استراتژي شطرنج » مي باشد . اگرچه تا کنون تلاش هاي ارزشمندي در اين راستا صورت پذيرفته است ولي جاي خالي کتابي که به شکل شيوا براي  بازيکنان آماتور شطرنج کشورمان تاليف شده باشد ،‌ حس مي شد و بنده پس از جستجوي فراوان کتاب حاضر را که از تاليفات استاد بزرگ شهير آمريکايي« لو آلبورت » و استاد بزرگ« سام پالاتنيک » مي باشد ،‌انتخاب نمودم .  يکي از دلايل اين انتخاب  همان طور که خواهيد ديد ارائه مثال هاي بسيار آموزنده و قابل درک براي نسل نوپاي شطرنج مي باشد .به نحوي که پس از مطالعه هر مبحث و مثال هاي متعدد شطرنج بازان عزيز مفهوم و ايده هاي استراتژي  مورد استفاده را بخوبي فرا مي گيرند . اميدوارم  با ترجمه اين کتاب ارزشمند  گامي هر چند ناچيز در موفقيت آينده سازان ميهن عزيزمان برداشته باشم . لازم به ياد آوري است که اين کتاب ،‌ترجمه کتاب « Chess Strategy for Tournament Player   » مي باشد  که با توجه به اين که ممکن بود اين عنوان شطرنج بازان عزيز را دچار ابهام سازد ،‌ کتاب تحت  عنوان « اصول استراتژي در شطرنج »‌ به خوانندگان ارائه گرديده است. در ترجمه کتاب حاضر سعي شده است از شيوا ترين و رايج ترين واژگان در شطرنج  استفاده شده و از بکارگيري اصطلاحات  گنگ و يا واژگان غير متداول خودداري گردد. در ضمن با توجه به اين که دياگرام اول بازي شماره 55 کتاب به زبان اصلي داراي اشکال مي باشد از ترجمه اين قسمت خودداري شده است بنابراين بازي شماره 55 و دياگرام هاي 247 تا 251 در اين کتاب موجود نيست اما به جهت سهولت کار و يا احياناً انطباق مطالب ترجمه شده با  کتاب به زبان اصلي شماره دياگرام هاي کتاب عيناً همان شماره دياگرام هاي کتاب مرجع مي باشد .

در اين جا برخود لازم مي دانم از راهنمايي ها و کمک هاي جناب آقاي هاملت تومانيان استاد فدراسيون جهاني شطرنج که از اساتيد برجسته کشورمان مي باشند  و زحمت مقدمه آغازين کتاب را نيز بر عهده گرفتند تلاش و سپاسگزاري کنم . همچنين جا دارد تا از رهنمود ها و کمک هاي بي دريغ جناب آقاي غياثي مدير محترم انتشارات فرزين که انتشار اين کتاب ارزشمند را متقبل شدند نيز قدرداني کنم .

پيشاپيش از کليه عزيزان شطرنج باز و بخصوص مربيان  زحمتکش  اين رشته علمي در خواست مي کنم هرگونه  انتقاد و يا پيشنهاد خود را با پست الکترونيکي زير در ميان بگذاريد . 

این نشانی پست الکترونیک دربرابر spambot ها و هرزنامه ها محافظت می شود. برای مشاهده آن شما نیازمند فعال بودن جاواسکریپت هستید

تارنماي ما :‌

www.Iranianchess.com

مقدمه نويسنده

هدف اين کتاب کاملاً عملي اين است که به شما نشان دهد چگونه در وسط بازي  به نحو صحيح بازي کنيم . ما اين کار را با آشنا کردن شما با اصول  استراتژي شطرنج و نشان دادن قواعد بازي پوزسيوني با مثال هاي مدرن و  کلاسيک ، ‌انجام مي دهيم .

 ‌روش هايي را که از اين کتاب ياد مي گيريد (‌صرف نظر از علاقه شما خواه به پوزسيون هاي آرام ، پوزسيون هاي مخاطره آميز و يا‌ وضعيت هاي حاد تاکتيکي )   مي تواند اساس موفقيت هاي آينده شما در شطرنج باشد .

بطور قابل توجهي ، ‌استراتژي مورد شرح و بررسي در اين کتاب  قابل استفاده در تمام مراحل شطرنج  اعم از‌شروع ،‌ وسط و آخر بازي  مي باشد (  با توجه به اهميت امروزي بر همه نوع کتب تخصصي مي توانيم ادعا کنيم که ما سه کتاب را در يک کتاب عرضه کرده ايم   )‌صرف نظر از سبک هاي مراحل شروع بازي و يا ارزيابي موقت به ويژه در پوزسيون هاي حاد  ،‌ اطلاعات اين کتاب به نحو موثري مي تواند بازي شما را شکل دهد . اين کتاب چکيده  قرن ها دانش استراتژيک عملي در شطرنج در 12 فصل است .

اصول بازي استراتژيک و يا پوزسيوني مدرن ، تئوري هاي اولين قهرمان شطرنج جهان ،  ويلهلم اشتاينيتز ،‌ مي باشد . ايده هاي او بعد ها بوسيله تاراش ، ‌نيمزوويچ ،‌کاپابلانکا ،‌آلخين ، ‌ايوه ،‌بوتوينيک ، فيشر ،‌کارپف ،‌کاسپاروف و بسياري از شطرنج بازان ديگر تکميل گرديد .

قبل از هر چيز اجازه دهيد اصطلاحاتي را تعريف کنيم . اين تعاريف انعطاف ناپذير نيستند اما  عبارات مفيدي  هستند و به تنهايي مفاهيم استراتژيکي مهمي را نشان مي دهند .

همه عمليات  بايد با يک هدف مشخص (قصد حمله )‌  در ذهن صورت پذيرد . شنا کردن بدون هدف آشفتگي استراتژيک مي باشد .

ـــ استاد بزرگ آرون نيمزويچ

طرح  ،‌ مجموعه اي ديداري از مراحلي است که رسيدن به هدف را امکان پذير مي سازد . آموختن طرح ريزي براي هر بازيکني که مي خواهد بهتر شود لازم است . در واقع ،‌ يکي از جذابيت هاي شطرنج روشي است که در آن به ما مي آموزد پيش بيني و طرح ريزي کنيم .

استراتژي ،‌ هنر ساختن طرحي جامع است . اغلب اين حقيقت که طرح ريزي  استراتژيک صحيح  انتخاب اهداف را تحميل مي کند ، کم اهميت نشان داده مي شود . استراتژي «‌ طرح بزرگ »‌  براي بازي است . به عبارت ديگر ،‌ استراتژي برعکس تاکتيک است که بکارگيري سري کوتاهي از حرکات اجباري  براي رسيدن سريع به يک پوزسيون بهتر مي باشد. کلمات پوزسيوني و استراتژيک اغلب متناوباً مورد استفاده قرار مي گيرد .

اولين مرحله در ايجاد  استراتژي  مناسب ارزيابي صحيح پوزسيون مي باشد . در ابتدا همه ما چالش ارزيابي جامع  را گيج کننده و ترسناک مي پنداريم . اين کتاب طوري تدوين شده است که رازهاي بررسي هاي پوزسيوني را  آشکار کند . ما بسيار خوش اقباليم چراکه نتايج استاد بزرگاني  را در اختيارداريم  که به ما نشان مي دهد چطور پوزسيون ها را به شکلي منطقي و از روي اسلوب ارزيابي کنيم .

روش ارزيابي پوزسيون ابتدا توسط اشتاينيتز و در قرن نوزدهم  بنيان گذاشته شد . او در ابتدا پوزسيون را به چند عنصر تقسيم مي کرد . در مرحله بعدي عناصر پوزسيون هاي سفيد و سياه را مقايسه کرده و آن گاه  با اظهارعقيده اش  طرحي را مي ريخت و در نهايت بدنبال يک حرکت  بخصوص مي گشت . اشتاينيتز بر اساس دانش پيشنيان و هم دوره هايش و هم چنين تجربه خويش،‌ عناصر  پوزسيوني را به شرح ذيل طبقه بندي کرد :

1- گسترش

2- فعاليت  

3- کنترل مرکز  

4- وضعيت شاه ها 

5- خانه هاي قوي و ضعيف هر دو طرف 

6- ساختار پياده اي 

7- اکثريت پياده اي جناح وزير 

8- ستون هاي باز

9- «‌ دو فيل » در مقابل « اسب و فيل » و يا « دو اسب »

عناصر فوق هنوز هم اصول استراتژي براي بازيکنان مسابقات را تشکيل مي دهند . درک اين عناصر ايده هاي استراتژيک شما را غني ساخته و وسعت مي بخشد  و به علاوه شالوده  درک عميق اصول و قواعد شطرنج را بنا مي گذارد .

بر اساس اين عناصر ، بازيکن شطرنج مي تواند يک پوزسيون را ارزيابي کرده و طرح استراتژيکي را پايه ريزي کند . ارزيابي بايد با محاسبه دقيق وارياسون ها تاييد شود . وسعت اين وارياسون ها بستگي به ويژگي پوزسيون دارد . نقاط قوت و ضعف هر طرف مي تواند با امتياز هاي مثبت و منفي طرف مقابل تعديل شود و در اين مورد مي توانيم ادعا کنيم بازي متعادل است . اما اگر پوزسيون بازيکن طرف مقابل امتياز مثبت کافي براي جبران نداشته باشد ،‌ براي مثال : کنترل حريف بر ستون باز ،‌آن گاه مي توانيم نتيجه بگيريم که حريفش وضعيت بهتري دارد .

وقتي يک بازيکن درک عميق و خوبي دارد و اهميت نسبي آنها را درک مي کند ، مي تواند به طور صحيحي پوزسيون را ارزيابي کرده و طرح استراتژيکي را بريزد . ما اميدواريم تا خوانندگان خود  را متقاعد کنيم که تصوير واقعي پوزسيون با پياده ها تعيين مي شود . جايگاه پياده ها مي تواند طرح  عمليات را پيشنهاد کند . اغلب حرکات آنها قصد ندارند تا تهديدي را ايجاد و يا دفع کنند بلکه مي خواهند پوزسيون را مستحکم کنند .

بررسي ما از استراتژي به 12 فصل تقسيم شده است که به ترتيبي متفاوت بيشتر عناصر اصلي اشتاينيتز را در بر مي گيرد. ما در مورد گسترش و وضعيت اسب ها بحثي نمي کنيم . اين موضوعات درجلد 4 از مجموعه دوره هاي جامع شطرنج ، ‌شاه در قتلگاه ، آورده شده اند .

چهار قانون استراتژي اشتانيتز

1- حق حمله متعلق به کسي است که برتري پوزسيوني دارد  و آن طرف نه تنها حق حمله دارد بلکه ملزم به اين کار است  در غير اين صورت برتري او از بين خواهد رفت . حمله بايد بر خانه ضعيف پوزسيون حريف متمرکز شود .

2- در يک پوزسيون بد ،‌ مدافع  بايد آماده دفاع بوده و ]  مساوي [ توافقي کرده و يا ساير اقدامات مثل ضد حمله  را انجام دهد .

3- در يک پوزسيون متعادل ،‌حريف ها بايد مانور دهند و ‌سعي بر رسيدن به پوزسيوني کنند که در آن آنها برتري دارند . اگر هر دو به طور صحيح بازي کنند ،‌پوزسيون متعادل ،‌ برابر باقي مي ماند .

4- برتري مي تواند قابل توجه باشد (‌براي مثال ‌:‌ ‌رخ در عرض هفتم ) ‌و يا مجموعه اي از برتري هاي کوچک باشد . هدف طرف قوي تر اين است که برتري را حفظ کرده و برتري هاي موقت را به دائم تبديل کند .                                                                                                              

  لو آلبرت

ــــــ فصل 3 ــــــ

خارج کردن کردن سوار حريف از  صحنه عمليات

خوزه رائول کاپابلانکا قهرمان سابق جهان ، در کتابش ، مهارت هاي اصولي شطرنج ،  اين مانور استراتژيک نمونه وار را «‌ راندن سوار حريف از  « صحنه عمليات نظامي »‌ ناميده است .  با دور کردن سوار هاي دشمن از منطقه نبرد اصلي ، شما مي توانيد به برتري قابل توجهي دست يابيد . موارد بسياري پيش مي آيد وقتي يک فيل يا اسب مجبور به ترک صحنه بطور کامل شده اند . در اين گونه موارد ، يکي از دو طرف برتري غير رسمي نيرو (‌يک سوار اضافي )  دارد .  کاپابلانکا روشي را براي درک اين برتري به کارگرفت . در اصل ، اين کار انتقال عمليات گمراه کننده اي را به جناحي از صفحه را  در بردارد جايي که  يک نفر برتري  قدرت آتش دارد .

فيل معمول ترين قرباني اين نوع استراتژي است . در واقع ،‌ در چنين مواردي  فيل نسخه نهايي يک فيل بد است .

مثال زير نمونه کلاسيکي از اين نوع تکنيک است .

بازي شماره 9

وينتر – کاپابلانکا

هاستينگز ،‌1919

1.e4 e5 2.Nf3 Nc6 3.Nc3 Nf6 4.Bb5 Bb4 5.0–0 0–0 6.Bxc6 dxc6 7.d3 Bd6 8.Bg5

دياگرام 57

با حرکت بعدي ، سياه آغاز به تحقق بخشيدن طرحش مي کند که عقب راندن فيل سفيد مي باشد .

8. …           h6!

9.Bh4         c5

حرکت پيشگيرانه براي جلوگيري از d3-d4 و دست يابي به ساختار پياده اي بهتر مي باشد .

10. Nd5?

  10.Nd2! بهتر است .

10. …         g5!

11. Nxf6+

سفيد مجبور به اين حرکت است چرا که 11. Nxg5 Nxd5( 11. …hxg5?12. Bxg5+ - )  باعث از دست دادن نيرو ( ماتريال ) بدون هيچ گونه جبراني مي گردد .

11. …         Qxf6

12. Bg3       Bg4

13. h3         Bxf3

14.Qxf3?

با کاهش نيروها در صحنه ، برتري نيروي( ماتريال )غير رسمي ‌سياه برجسته تر مي شود .

14. …         Qxf3

15.gxf3       f6

دياگرام 58

حتي با يک نگاه سطحي به اين وضعيت  هم مي توان  دريافت که سفيد با يک سوار کمتر بازي مي کند .  آزاد کردن فيل براي سفيد چندين تمپو و يک پياده هزينه در بردارد . اکنون سياه توجه کامل خود را به جناح وزير معطوف  مي دارد جايي که قصد دارد از سوار اضافه اش استفاده نمايد .  در حالي که ترديدي در موفقيت نهايي اين طرح ساده اما موثر نمي باشد ، تکنيک آموزنده کاپابلانکا آن را براي ما آسان مي سازد .

16.Kg2       a5

17.a4          Kf7

18.Rh1       Ke6

19.h4          Rfb8!

سياه به طرح اصلي خود يعني باز کردن بازي در جناح وزير ادامه مي دهد . او با سفيد براي تصاحب ستون h به رقابت نمي پردازد چرا که  اين امر تنها منجر به تعويض رخ ها مي شود که به سفيد براي ساختن دژي مستحکم کمک مي کند .

20.hxg5      hxg5

21.b3          c6

22.Ra2       b5

23.Rha1

دياگرام 59

سفيد نهايت سعي خود را براي محدود کردن ابتکار عمل سياه در جناح وزير بکار مي بندد  اما سياه با حرکت درخشان بعدي خود شکافي  را در وضعيت سفيد ايجاد مي کند .

23. …         c4!

24.axb5

با ادامه زير سياه  ‌زودتر به هدف خود مي رسد .

24.bxc4 bxc4 25.dxc4 Rb4

24. …         cxb3

25.cxb3      Rxb5

26.Ra4       Rxb3

27.d4          Rb5

دياگرام 60

اکنون سياه يک پياده اضافه و هم چنين فيل اضافه ! خود را در جناح وزير دارد .

28.Rc4        Rb4

29.Rxc6      Rxd4

سفيد تسليم شد .